Borsa İstanbul’da düşüş bugün 9. gününde güçlenerek devam ediyor. Borsa neden düşüyor soruları ortalıkta uçuşurken, hem iktidar hem muhalefet temsilcileri hem de yatırımcıların göz SPK’da lakin denetleyici ve düzenleyici kurum sessizliğini koruyor. Dün devre kesicilerin tetiklenmesiyle erken kapanış yapan BİST, yansıların akabinde bugün alımlarla güne başlasa da günün ikinci yarısında satışlar yine güçlenince devre kesicilerin bugün de tetiklenmesi an sorunu halinde pay yatırımcıları ekrana bakıyor. Pekala bu düşüş Borsa tarihinde ne tabir ediyor? Dünya ve Türkiye borsalarındaki düşüşler ne vakit ne kadar çöküşe döndü?
Borsa İstanbul’da BİST 100 endeksi 2022 yılında yaklaşık yüzde 200 yükselirken, 2023 yılı başından bu yana bugünkü düşüşle birlikte yaklaşık yüzde 18 oranında bedel kaybetti.
2022 yılında yaklaşık 3 milyon yatırımcıya 1,5 milyon yatırımcının daha eklenmesiyle Borsa İstanbul’un tabana yayılma amacı güçlenirken, yükselişler eşliğinde piyasada yer alan yatırımcıların birçoğu şu periyot ziyanlarını hesaplamanın sıkıntısına düşüyor.
Dünya borsalarında da tarihten bu yana büyük çöküş devirleri görülürken, Borsa İstanbul’da da periyot devir çöküşler oluyor.
Global birinci Borsa çöküşü olarak 1929 Büyük Dünya Buhranı hatırlanır. Toplamda yaklaşık yüzde 86’lık bir geri çekilmeden sonra yüzde 130’a yakın da yükseliş görüldü.
i.hbrcdn.com
1937 yılında Fed krizi olarak anılan büyük sakinlik dönemlerinde biri olarak hatırlanan devirde de borsadaki çekilme yaklaşık yüzde 60 oranında olurken, akabinde yükseliş de yüzde 160’a yakın oldu.
2. Dünya Savaşı’nın borsaları etkilemediği düşünülemez. Dünya savaşıyla birlikte yüzde 30 gerileyen borsalar sonrasında yüzde 250’den fazla yükseliş gösterdi.
1958 yılında ABD’de lider Dwight Eisenhower’ın ismiyle anılan sakinlik da borsalarda yüzde 30’un üzerinde düşüşe neden olsa da toparlanması yüzde 40’a yakın oldu.
1960’larda dünyada büyüme rekorlarını soğuk savaş süreci takip edince borsalarda da gerileme tekrar yüzde 30’ları buldu ve ardından yüzde 70-80 düzeylerinde toparlanma görüldü.
1970 yılında yaşanan stagflasyon son enflasyonist süreçle birlikte çok anıldığından misal bir süreç üzere düşünülüyor. Stagflasyon mana prestijiyle enflasyon ve sakinliğin tıpkı anda yaşanması olduğundan dünyada ekonomistlerin travması halinde bulunuyor. Bu devirde yüzde 50’ye yakın düşen borsalar sonrasında da yüzde 60 düzeylerinde yükseldi.
Kara Pazartesi olarak anılan 1987’deki çöküş Asya’dan dünyaya yayılırken, borsalarda yüzde 30-35 aralığından bir düşüşe neden oldu. Lakin toparlanması çok güçlü oldu. Yüzde 400’lerden fazla yükseliş görülen piyasalar “dot.com” krizine kadar coştu.
2000 teknoloji balonu nam-ı başka ‘dot.com’ krizi borsaları yine yüzde 50 geriletirken, sonrasında ne kadar düştüyse iki katı kadar yükseldi. O da ta ki 2008’deki Global finans Krizine kadar sürdü. türev piyasalardan ve balon haline gelen gayrimenkul dalında yayılan bu kriz de borsalarda yüzde 55-60 ortasında çöküşe neden oldu. Akabinde pandemiye dek yüzde 300’de fazla bedel kazanan global borsalar, Çin’in Vuhan eyaletinden dünyaya yayılan hastalıkla yüzde 50 düştü ve son 3 yılda yüzde 2002e yakın tekrar yükseldi.
Gelelim Borsa İstanbul’a! Kasım 2000’de patlak veren ekonomik kriz Şubat 2001’de siyasi krizle birleşti. Toplamda iki krizin patlak verdiği birinci günlerde yüzde 30’a yakın bir kayıp görüldü.
2003 yılında tezkere krizi olarak anılan süreçte ABD’nin Irak’a girmesiyle iktidarın birinci değerli imtihanlarından biri olan Meclis’teki tezkere oylaması o periyot İMKB olan Borsa İstanbul’a yüzde 12,5 düzeyinde kayba neden olmuştu.
2006 yılında Danıştay saldırısı, 2007 Cumhurbaşkanlığı seçimleri üzere süreçlerde de Borsa İstanbul’da güçlü gerilemeler görüldü. Lakin ana çöküş 2008 Mortgage Kriziyle oldu.
Borsa İstanbul’da o devir 2008 krizi ve şimdiki siyasi olaylarla birlikte 400 düzeylerinden 200’lü endeks düzeylerine geriledi. 2011 yılında da ABD’de resesyon ve Türkiye’nin not düşüşlerinin de tesirli muhtemel endekste yeniden yüzde 10’a varan düşüşlere neden oldu.
2013 yılında Seyahat süreci ve FETÖ ayrışmaları sert gerilemeler getirirken Seyahat Parkı’nda birinci müdahalelerle birkaç gün içinde kayıp yüzde 15’i aştı.
2018 Ağustos ayında Rahip Brunson Krizinde dolardaki oynaklıklar da Borsa’da tesirli olurken, 2019 Mayıs’ta mahallî seçimler süreçlerinde de düşüşler sert oldu.
2020 Mart’ta Türkiye’de birinci hadise görülmesiyle birkaç gün içinde yüzde 25’in üzerinde kayıp görüldü. Sonrasında 2021 Mart ayında Naci Ağbal’ın Merkez Bankası Başkalığı vazifesinden alınmasıyla 5 günde yüzde 20 düşüş görüldü.
Kurdaki oynaklıklarla 2021 Aralık ayında da 20 Aralık süreci olarak anılan devirde 4 günlük kayıp yüzde 25 oldu.
Son dikkat çeken düşüş de tutuklanmalarla sona eren 2022 Eylül’de 9 ayda 1.800’lerden 3.600’lere gelen endekste soluksuz olmasa da yaklaşık 2 haftalık paha kaybı yüzde 18 oldu.
2023 yılında başlayan düşüş de tarihi tepe olan 5.704’ten 3 Ocak’tan bu yana 4.630 düzeylerine gelen endeksle görülüyor.
